Documentatie: Stijltypen Belbin
Het herkennen van en rekening houden met deze stijltypen bij de teamsamenstelling, helpt bij het samenwerken in projectteams.
Belbin Teammanagement is afkomstig van de Britse wetenschapper Meredith Belbin bekend van onderzoek naar effectiviteit van managementteams. Hij is als onderzoeker en hoogleraar verbonden aan het Henley Management College, een economische opleiding van de Universiteit van Reading in Reading, Berkshire in het Verenigd Koninkrijk. Hij heeft onderzoek gedaan naar het functioneren van Management Teams. Zowel naar het functioneren van groepsgedrag als naar individueel gedrag. Teamrol management, zoals Belbins model wordt genoemd, is gebaseerd op een aantal uitgangspunten:
• De leden van een team dragen op drie manieren bij tot het bereiken van de doelstellingen van het team: (1) op basis van hun professionele rol, ofwel hun deskundigheid op een bepaald vakgebied, (2) op basis van hun organisatorische rol, ofwel de positie die zij bekleden en de taken en verantwoordelijkheden die zij daarmee hebben ten opzichte van anderen, (3) op basis van hun persoonlijkheid of teamrol. Belbin definieert een teamrol als de kenmerkende manier waarop iemand zich gedraagt, zijn bijdrage levert en met anderen omgaat.
• Elk team heeft behoefte aan een optimaal evenwicht tussen de teamrollen. Een goede taakverdeling, waarbij de taken en verantwoordelijkheden van de teamleden zoveel mogelijk overeenstemmen met hun natuurlijke teamrollen is daarbij van het grootste belang. Bij het samenstellen van teams benadrukt Belbin het belang van “complementariteit”. Complementaire bijdragen leiden tot betere resultaten dan concurrerende bijdragen. Een van de belangrijkste conclusies was dat de sterke punten die elke teamrol heeft, altijd samengaan met wat Belbin “toelaatbare zwakheden” noemde. Deze zwakheden doen geen afbreuk aan de effectiviteit van het team omdat een goed inzicht daarin ertoe kan leiden dat ze worden opgevangen door de sterke punten van anderen.
• Ieder persoon heeft twee of drie teamrollen die “van nature” goed bij hem passen en waarin hij/zij zich thuis voelt. Volgens Belbin is het zaak dat mensen zich hun natuurlijke rollen bewust worden, deze ontwikkelen en productief maken in de samenwerking met anderen. Elke teamrol staat voor een karakteristiek temperament, een manier van informatie verwerken en een strategie om problemen op te lossen. Een teamrol is opgebouwd uit persoonlijkheidskenmerken, mentale vaardigheden en persoonlijke overtuigingen en wordt in de loop der jaren mede gevormd door de sociale context, en beïnvloed door levenservaringen en zelfinzicht.
De onderstaande teamrollen worden door Belbin onderscheiden.
1. Voorzitter
Stabiel, dominant, extrovert. De Voorzitter houdt de werkwijze van het team onder controle en laat de kracht van ieder teamlid zo goed mogelijk tot zijn recht komen. Geen buitengewone intelligentie, evenmin bijzondere creatieve gaven. Wel kalmte, realisme en- nuchterheid. Tolerantie om te luisteren naar anderen, sterk genoeg om adviezen naast zich neer te leggen.
De Voorzitter zoekt onophoudelijk naar wilsovereenkomst in de groep. Hij/zij is de natuurlijke coördinator, die de procedure aangeeft de bedoelingen verheldert, de opvattingen inventariseert en tenslotte samenvat wat eenieder wil. Hij/zij probeert elk teamlid aan te moedigen om bij te dragen en heeft een goede neus voor ieders sterke kant.
De Voorzitter is extrovert, positief en ruimdenkend, maar protocolvast. Hij/zij beschikt doorgaans niet over opvallende intellectuele of creatieve talenten. Zijn kracht is veeleer dat hij/zij deze talenten bij anderen ontdekt en het woord wil geven. Hij/zij zoekt consensus, maar hakt zonder aarzelen de koop door als zich een meerderheid heeft afgetekend of als de tijd begint te dringen.
Te vermijden gedragingen:
• Gaan jagen op besluiten; het al te sterk benadrukken van tempo en voortgang in de besluitvorming, waardoor bepaalde talenten wegvallen
• Procedurele starheid; vasthouden aan het ‘besluit is besluit’, met name als nieuwe inzichten of vragen naar voren komen
• Vasthouden aan een gegeven rolverdeling, ook als het interne of externe krachtenveld verandert.
2. Voortrekker / vormgever
Onrustig, dominant, extrovert. Hij/zij geeft vorm aan de inspanningen van het team en zoekt patronen in de discussies. Uitdagend, ruziënd, snel gefrustreerd en onrustig. Eerder hard dan zachtmoedig, niet bang voor risico’s. Productief onder druk en bij hoge snelheid: bijvoorbeeld verkoopleiders, uitgevers, voetbaltrainers.
De Vormer is een gedreven, wilskrachtig persoon, met een grote dosis nerveuze energie en een sterke drang om te presteren. Hij/zij is vlot, impulsief en ongeduldig. De vormer daagt uit en voelt zich snel uitgedaagd. Hij/zij geniet van strijd en woordenwisseling, maar moet wel winnen. Als het tegenzit, raakt de Vormer snel gefrustreerd, geëmotioneerd en ongedurig.
De Vormer is gericht op resultaat, verbindt daar zijn ‘ik’ aan en weet anderen in beweging te zetten. Hoewel hij/zij voortdurend wordt geplaagd door twijfels over eigen kunnen, die alleen door resultaten kunnen worden weggenomen, ervaart zijn omgeving hem vaak als dwingend, stuwend en assertief. Hij/zij is een moedige en vrijmoedige ondernemer, die ervoor zorgt dat dingen in gang worden gezet en die mensen vooral ziet in relatie tot het te bereiken doel.
Te vermijden gedragingen:
• Het platwalsen van andere teamleden, zeker als hij/zij een gezaghebbende positie bekleedt
• Wedijveren over de rol van deskundige, met name met de Ideeëngever / Plant en de Evaluator/ Waarschuwer
• Onverdraagzaamheid en zelfs arrogantie ten op zichten van mensen die zich meer op het proces en de procedures richten.
3. Ideeëngever / Plant
Dominant, zeer hoge intelligentie, introvert. De man met de plotselinge ideeën. ‘Ingeplant’ in rustige teams om creativiteit te genereren: hij/zij maakt de nieuwe openingen. Een Plant roept weerstanden op door gebrek aan praktische zin en door kritische houding ten opzichte van ‘domheid’.
De Plant is de vernieuwer, de verzinner. De creatieve denker, wiens ideeën en alternatieven zich onderscheiden door originaliteit en verbeeldingskracht. Hij/zij zoekt ruimte om te kunnen fantaseren, om strategieën en scenario’s voor de toekomst te ontwerpen en om telkens weer verrassende, nieuwe oplossingen voor oude problemen te vinden.
De Plant is introvert en eigenzinnig. Hij/zij verkiest zijn eigen oplossingen en werkt het liefst op enige afstand van het team. Hij/zij stopt veel energie in zijn scheppingen en verliest wel eens de realiteit uit het oog, waardoor zijn ideeën als zonderling, radicaal of onpraktisch kunnen overkomen.
De Ideeëngever / Plant is zeer gevoelig voor waardering en kritiek. Er is soms een aparte gebruiksaanwijzing nodig om dit talent in een team tot bloei te krijgen.
Te vermijden gedragingen:
• Zijn capaciteiten willen tonen op te veel of zelf verzonnen terreinen; de creatieve inspanningen sluiten dan niet meer aan bij de behoeften van het team
• Beledigd in de schulp kruipen als de ideeën kritisch bekeken worden
• Zich afgeremd voelen om met ideeën voor de dag te komen, met name in een groep extraverte en dominante karaktertypes.
4. Evaluator / Waarschuwer
Hoge intelligentie, stabiel, introvert. Analyseert de problemen en houdt de ideeën kritische tegen het licht. Serieus, voorzichtig en immuun voor enthousiasme. Hij/zij wantrouwt de euforie en zijn prestatiemotivatie is gering.
De Evaluator / Waarschuwer is de bedachtzame nadenker en doordenker, wiens bijdrage ligt in objectieve, weloverwogen analyses. De Waarschuwer wil weten waarom, wil onderzoeken en begrijpen. Hij/zij ziet snel de zwakke plekken in een plan of argumentatie. De Waarschuwer zoekt naar inzicht en overzicht en houdt ervan om te beschouwen, te beschrijven en te verklaren.
Door zijn kritische zin lijkt de Waarschuwer koel en afstandelijk. Hij/zij is verstandig en voorzichtig, laat zich graag alles uitleggen. En hij/zij legt ook zelf graag alles uit, met als gevolg dat hij/zij er lang over kan doen voor hij/zij een beslissing neemt. Maar al kan hij/zij soms nauwelijks ophouden met wegen en overwegen, zijn/haar oordeel is zelden onjuist.
Te vermijden gedragingen:
• Over-kritisch zijn; nieuwe, nog rijpere ideeën bij voorbaat diskwalificeren
• Wedijveren; in intelligent, maar in halsstarrig debat treden met andere de Evaluatoren / Waarschuwers en met Ideeëngevers / Plant-en
• De besluitvorming deprimeren; steeds nieuw problemen aangeven en oplossingen veroordelen.
5. Organisator / Bedrijfsman
Stabiel en beheerst. Een praktische organisator, die beslissingen in concrete werkzaamheden omzet. Heeft een goed ontwikkeld zelfbeeld en beheerst zijn gevoelens. Noest en gedisciplineerd maar met flair in het organiseren, zeker onder druk of in verwarrende situaties.
De Bedrijfsman is de praktische figuur, de organisator, die ervoor zorgt dat besluiten worden omgezet in concrete werkzaamheden. Hij/zij is nuchter en ordelijk, houdt van hard werken en pakt de zaken op een systematische manier en consciëntieuze manier aan. Niet praten, maar poetsen, tot het karwei is geklaard.
De Bedrijfsman is een efficiënte doener met een praktische geest en een vaste wil. Hij/zij is loyaal, taai, saai en vasthoudend. Hij/zij kan zich soms behoudend en weinig flexibel opstellen, als het praktisch nut van een nieuw plan niet meteen duidelijk is. Hij/zij heeft behoefte aan ritme en regelmaat, aan vaste afspraken en stevige structuren en werkt daar ook voortdurend aan.
Te vermijden gedragingen:
• Te weinig flexibel zijn; met name te weinig openstaan voor plotselinge ideeën, kansen en wijzigingen in de plannen
• Afbrekende kritiek uiten; prille ideeën en suggesties van anderen te snel als onpraktisch of onnut van de hand wijzen
• Te snel aan de slag willen; beginnen met ordenen en regelen terwijl doelen en uitkomsten nog niet gepreciseerd zijn.
6. Promotor / Bronnen-onderzoeker
Stabiel, dominant, extrovert. Gaat op zoek naar ideeën, ontwikkelingen en informatie buiten de deur en beschikt daarvoor over talloze contacten: ontspannen, sociaal, gezellig. Is niet zozeer zelf de bron van ideeën, maar pikt ze gemakkelijk op bij anderen.
Een brononderzoeker is een extraverte en innemende persoon, hartelijk, joviaal en altijd op zoek naar nieuwe informatie en interessante contactpersonen. Een nieuwsgierige verkenner, die makkelijk contacten legt en over talloze relaties lijkt te beschikken.
Door zijn veelzijdige en beweeglijke belangstelling wordt hij/zij vaak als creatief ervaren, ofschoon hij/zij eerder een attente samenvoeger is dan een echte verzinner van ideeën. De Brononderzoeker is gericht op brainstorming, op vernieuwing en ontwikkeling en hij/zij houdt van improviseren. Speels, steels, positief en enthousiast, is hij/zij een permanente bron van informatie en ideeën. Al heeft hij/zij weleens de neiging om dingen net zo makkelijk te laten vallen als hij/zij ze heeft
opgepikt. Met als mogelijk gevolg dat hij/zij lang niet altijd afmaakt wat hij/zij begint.
Te vermijden gedragingen:
• Over-enthousiasme
• Een te grote afleidbaarheid; het telkens opgaan in allerlei verleidelijke-interessante, maar voor het team irrelevante zaken
• Te veel verslappen als de druk op het werk (of de prikkel van het nieuw zijn) afneemt; nonchalance met betrekking tot details of zaken die niet direct zijn hart hebben.
7. Groepswerker
Stabiel, extrovert, weinig overheersen. Stimuleert en ondersteunt de teamleden, bevordert de communicatie en de teamgeest. Hij/zij integreert mensen en hun activiteiten, is sociaal opmerkzaam en kan goed luisteren. Geschikt voor een leidinggevende rol: groepswerkers hebben een sterk verlichtend effect op teams.
De Groepswerker is het meest gevoelige en ondersteunende lid van het team. Hij/zij is vriendelijk van aard, meegaand en sterk gericht op het creëren van sfeer en een gevoel van gezamenlijkheid. Hij/zij kan luisteren en moedigt anderen aan dat ook te doen. De Groepswerker zoekt naar evenwicht en harmonie en probeert met tact en diplomatie conflicten te voorkomen.
Met behulp van zijn gevoelige sociale antennes en zijn communicatieve souplesse bevordert hij/zij de teamgeest en weet hij/zij mensen tot elkaar te brengen. Hij/zij heeft een hekel aan conflicten en kan in kritieke momenten moeilijk een beslissing nemen.
Te vermijden gedragingen:
• Wegduiken voor confrontaties; temeer daar hij/zij dikwijls, als de spanning oploopt, als geen ander kan aangeven waar het knelpunt zit
• Een sfeer creëren waarin te weinig serieus op zaken wordt ingegaan
• Allianties aangaan; samenspannen met één groepslid (soms de underdog) tegen een ander.
8. Afmaker / Zorgdrager
Rustig introvert. Houdt in de gaten dat er niets wordt overgeslagen: hij/zij volgt alleen iedereen rusteloos, consciëntieus, zorgelijk en wat beschroomd ten opzichte van anderen. Ze ‘absorberen’ als het ware de stress (maagzweertype); de man achter de schermen die het planmatige verloop voor zijn rekening neemt.
De Zorgdrager is het teamrol talent dat zich voortdurend zorgen maakt over de dingen die mis kunnen gaan. Een sterk zintuig voor gevaar plus een grote zorg naar mensen en zaken, resulteren in een hang naar perfectie en detail.
De Zorgdrager toetst voortdurend op zijn gevoel of alles nog klopt en deugt. Hij/zij controleert rusteloos, als het moet tot in de puntjes, of alles in orde is. De Zorgdrager is degene die de kwaliteit bewaakt. Hij/zij hanteert straffe normen en is vaak weinig toeschietelijk tegenover de Jantjes van Leiden.
Zijn uiterlijke zelfbeheersing en kalmte zijn bedrieglijk. Hij/zij is tobberig en kan moeilijk iets aan anderen overlaten. Bezorgd als hij/zij is om zaken over het hoofd te zien maar tegelijkertijd sterk gericht op eenheid, absorbeert hij/zij als het ware de stress die het werk meebrengt. Soms ten koste van lichamelijke ongemakken.
Te vermijden gedragingen:
• Het onnodig benadrukken van details ten koste van het algemeen
overzicht of de algemene richting
• Het ontmoedigen van het team door zijn sterke bekommeringen
• Intolerantie ten opzichte van mensen met een oppervlakkige houding